2024 | College 3

In het derde college van de Cursus Orgelkunde in 2024 maakten we kennis met een organistenvaardigheid die afgelopen vijftien jaar opmerkelijk in betekenis is toegenomen: muziek maken in de stijl van oude meesters. William Porter begon er in de VS mee, en in Europa is het de Nederlander Sietze de Vries die bewijst dat deze vorm van musiceren niet onderdoet voor musiceren waarbij bladmuziek wordt gevolgd. De Vries’ student Leonard Schick was vandaag onze organist: hij improviseerde zevenmaal, waarbij hij liet horen allerlei historische stijlen te beheersen.

De kern van dit type musiceren is je materiaal kennen: het materiaal waarmee je je muziek maakt. Klank dus. Elk orgel klinkt anders, en dus veert het als het ware op van muziek dat die eigenheid als uitgangspunt neemt. 

Alles wijst erop dat dit, zeker onder organisten, de gewone manier van musiceren was tot ver in de 18de eeuw. De beroemde orgelexpert Andreas Werckmeister schreef in 1702 zelfs dat van blad spelen noodgedwongen tot saaiere muziek leidde – je was zelfs niet 'rechtschapen' als je dat deed. Het roept echter ook raadsels op. Hoe kan het, bijvoorbeeld, dat Dietrich Buxtehude de muziek die hij noteerde lang niet in alle gevallen op zijn eigen orgel in de Marienkirche in Lübeck kon spelen? Talloze musicologen hebben argumenten gezocht om dit probleem kwijt te raken, maar de feiten zijn helder: de stemming van het orgel paste niet bij bijvoorbeeld Buxtehude's Preludium in fis kleine terts; en ook ontbraken er allerlei toetsen die hij in zijn bladmuziek wel vooronderstelde. Het moet dus wel zo zijn geweest dat van blad spelen niet het ijkpunt van het muzikale leven was zoals het dat vandaag de dag is. 

Om in te zien hoe beperkend de pogingen tot het reduceren van die feiten – tot iets onbetekenends – gingen we te rade bij filosoof Bruno Latour. Hij meende dat dergelijk reduceren een vorm van 'lui denken' verried. Ook introdoceerde hij de 'Actor-Network-Theory', die leert dat elk element (mens, ding, idee, etc.) een actor kan zijn in het netwerk dat zich manifesteert wanneer er, bijvoorbeeld, muziek klinkt. Klank dus, zeker bij musiceren op orgels, maar uiteraard ook bladmuziek, en allerlei noties van stijl.

Hieronder kunt u de presentatie die bij college 3 is gebruikt opnieuw bekijken. De presentatie heeft hier de vorm van een film, die u eenvoudig kunt pauzeren, bijvoorbeeld om een dia langer te bekijken. Er is gekozen voor het filmformaat omdat daarin ook de muziekvoorbeelden beluisterbaar zijn.