2025 | College 3

Het derde college stond in het teken van de strijkers, de derde groep labiale registers van het orgel: de pijpen van strijkende registers hebben een relatief geringe doorsnede in vergelijking met hun lengte, terwijl fluiten (zie college 2) juist relatief wijd zijn; de prestanten (college 1) zitten daartussenin. 

We bekeken kort hoe een pijp 'zorgt' voor zijn klankkleur: die wordt bepaald door de kracht waarmee, naast de grondtoon, boventonen in hun klank voorkomen. Boventonen 'vinden het moeilijker' in een klank te overleven wanneer de binnenkant van de pijp niet al te glad is afgewerkt (zoals bij houten pijpen) en wanneer de doorsnede relatief groot is: zulke pijpen klinken dus wat doffer – denk aan fluitregisters. Zijn pijp wat 'enger' en van glad materiaal gemaakt (zoals zink), dan klinken pijpen juist helderder, soms zelfs zodanig dat de grondtoon onduidelijk wordt – denk aan strijkende registers. 

Ook zagen we dat allerlei ingrepen aan het labium (het mondstuk) kunnen bepalen welke boventonen hoe sterk in de klank voorkomen – dus welke klankkleur de pijp heeft. Overigens bepalen deze ingrepen ook hoe snel de pijp aanspreekt, en in welke mate er bijgeluiden bij het begin van de klank ontstaan. 

Orgels bestaan uit afdelingen, die 'werken' heten. Elk van die werken heeft een eigen klavier, en vaak kunnen we aan het front van een orgel zien hoeveel werken het heeft. Op hun beurt heeft elk werk zijn eigen registers; elk register heeft voor elke toets van het klavier waarmee dat werk bespeeld wordt een aparte pijp. Orgels werden in de 19de eeuw steeds groter, zodat er een nieuwe vorm van registerknop ontstond: kleine drukknoppen in plaats van grote trekknoppen.

Omdat de cursus dit jaar gaat over hoe klank 'reist', en we nu weten hoe de klank in de pijp ontstaat en ons oor bereikt, staan we in college 4 volgende week stil bij de werking van ons oor; en bij de werking van luidsprekers, omdat die vaak een 'beeldbepalend' element zijn in de situaties waarin we luisteren.

Hieronder kunt u de presentatie die bij college 3 is gebruikt opnieuw bekijken. De presentatie heeft hier de vorm van een film, die u eenvoudig kunt pauzeren, bijvoorbeeld om een dia langer te bekijken. Er is gekozen voor het filmformaat omdat daarin ook de muziekvoorbeelden beluisterbaar zijn.