2025 | College 4

Het laatste stadium van de 'reis' die de klank van een orgelpijp maakt, en die we deze cursus in kaart hebben gebracht, vindt plaats tussen het binnenoor en het brein: we leerden in het vierde en laatste college het orgaan van Corti kennen, en ook dat het brein op zijn beurt de werking van dat orgaan beïnvloedt. 

 

Daar komt bij dat ons geheugen eveneens een rol speelt wanneer we luisteren. Alleen wie – bijvoorbeeld – weet hoe orgels in het echt klinken, is in staat imitaties via luidsprekers te waarderen. In dat geval vult namelijk ons brein via ons geheugen aan wat er ontbreekt in de klank die de luidsprekers produceren. Het maakt meteen ook duidelijk waarom mensen zónder ervaring met pijporgels dikwijls snel verveeld raken wanneer ze luidsprekerorgels horen.

 

Omdat de reis die klank van bron tot oor maakt vaak via de omweg van opnamen en geluidsapparatuur verloopt, stonden we ook daarbij stil. Het bleek dat elk stadium van het opnameproces zo zijn eigen kleur geeft aan wat we uiteindelijk horen. Als we dan ook nog eens bedenken dat opnamen vaak gemanipuleerd zijn, is duidelijk dat de muziek die we via onze keukenradio (of wat voor systeem dan ook) horen maar weinig te maken heeft met wat er in het echt gebeurt tijdens concerten. 

 

Orgels doen daar moeilijk over. Ze laten zich, vanwege hun enorme omvang en aantal pijpen, nauwelijks fatsoenlijk opnemen. Bovendien zijn hun laagste frequenties zo laag dat microfoons ze maar half waarnemen. Luidsprekers hebben er nog meer moeite mee: ze begrijpen lage tonen niet, ze veranderen de manier waarop tonen beginnen en eindigen, ze veranderen klankkleuren – enzovoort. (Een heel ander verhaal vertellen luidsprekers natuurlijk als ze de originele geluidsbron zijn, zoals bij Hammond-orgels. Fascinerende techniek, fascinerende klanken!)

 

Orgels doen ook moeilijk over het paradigma dat veel musici gebruiken: Bach klinkt op het ene orgel heel anders dan op het andere, en vaak in alle versies interessant. Het stelt vraagtekens bij het idee dat Bachs intentie de ultieme referentie zou zijn bij het tot klinken brengen van zijn bladmuziek – en dat het de taak van de musicus zou zijn die op het spoor te komen en zo perfect mogelijk af te beelden.

Onze organist-van-de-dag Jakob LKK verkende de overtreffende trap van dit inzicht: hij improviseerde halverwege Bachs koraalvoorspel over 'Wenn wir in höchsten Nöten sein' en sloot het college – en daarmee de cursus van dit jaar – af met muziek waarin Bachs Passacaglia-motief de leiding kreeg. 

 

Hieronder kunt u de presentatie die bij college 4 is gebruikt opnieuw bekijken. De presentatie heeft hier de vorm van twee films, die u eenvoudig kunt pauzeren, bijvoorbeeld om een dia langer te bekijken. Er is gekozen voor het filmformaat omdat daarin ook de muziekvoorbeelden beluisterbaar zijn.

 

 

F I L M    1

 

 

 

F I L M    2