Het Utopa Barokorgel

Het Utopa Barokorgel is door het Orgelpark zelf ontwikkeld. Het is gebouwd in samenwerking met vier orgelbouwbedrijven: Elbertse Orgelmakers (Soest) bouwde de orgelkast, de windladen, de techniek en een deel van het houten pijpwerk; Hermann Eule Orgelbau (Bautzen, D) leverde het metalen pijpwerk en het andere deel van het houten pijpwerk; Sinua (Düsseldorf, D) ontwierp en bouwde de hard- en software van de digitale tractuur; en Munetaka Yokota (Tokio, Japan) was verantwoordelijk voor de intonatie. Het orgel is op 21 maart 2018 in gebruik genomen.

 

 

 

 

 

Concept

Het klankconcept van het Utopa Barokorgel is geïnspireerd door dat van het Zacharias Hildebrandt-orgel in Naumburg (D). Hildebrandt was collega/concurrent van de beroemde orgelmaker Gottfried Silbermann, die net als hij in de regio en tijd van Johann Sebastian Bach orgels bouwde. Het Orgelpark meende dat de minder luide en bredere klankwereld van Hildebrandt beter bij het Orgelpark paste dan die van Silbermann.

 

Oude en nieuwe muziek

Het Orgelpark besloot een barokorgel te bouwen om de muziek van Bach en tijdgenoten in het Orgelpark te kunnen laten horen op eenzelfde niveau als de muziek van Max Reger c.s. (op het Sauer-orgel van 1922), César Franck c.s. (op het Verschueren-orgel uit 2009) en oudere muziek (op het Van Straten-orgel uit 2012). 

Tegelijk wilde het Orgelpark dat het orgel ook tot 21ste-eeuwse muziek zou inspireren. Daarom is het voorzien van springladen volgens de bouwwijze van Arp Schnitger en diens leermeester Huss, toegepast in het orgel van Stade (1675). De toonschuiven van deze laden beschikken voor elke pijp over een apart ventiel, dat eenvoudig van een computergestuurd magneetje kon worden voorzien. Zo bleef de windweg van balg naar pijp intact, en zijn toch nieuwe klankcombinaties en pijpaansturingen mogelijk. Onderstaande instructiefilm toont hoe al die mogelijkheden eenvoudig toegankelijk zijn gemaakt – en overigens ook hoe musici zónder veel voorbereiding direct op het nieuwe orgel kunnen musiceren. De inhoudsopgave is onder de film te vinden. 
 

Inhoud

1. De speeltafel aanzetten [02.12]
2. Meteen musiceren
   1. Crescendo-pedaal [03.06]
   2. Presets [06.21]
   3. Windbeheersing [09.17]
3. Registreren
   1. Lagen [12.30]
   2. Koppelingen [16.04]
   3. Nieuwe registers [16.55]
4. Laag-eigenschappen
   1. Ambitus [18.59]
   2. Toonhoogte [21.31]
   3. Timing [23.34]
   4. Pulseren [27.54]
   5. Sostenuto [29.20]
   6. Aanslaggevoeligheid [31.23]
   7. Toetsen verbinden [35.06]
   8. Onder handbereik [38.24]
5. Touchscreen
   1. Registratie-overzicht [39.33]
   2. Nieuwe registers creëren [42.31]
6. Registraties bewaren [46.49]
7. Tremulanten [49.53]
8. Zwelkast [51.39]
9. Aanvullende interfaces [54.16]
10. De speeltafel uitzetten [54.37]

 

Dispositie

Uitgangspunt voor de dispositie van het Utopa Barokorgel is die van het Hildebrandt-orgel in Hettstedt (1749, binnenwerk verdwenen in 1905). Het front van het nieuwe orgel is qua detaillering en breedte eveneens op dat van Hettstedt gebaseerd, maar heeft de verhoudingen van het er sterk op lijkende Hildebrandt-orgel in Sangerhausen (1728). Kleuren en ornamentiek van het Utopa Barokorgel verwijzen naar het Hildebrandt-orgel in Langhennersdorf (1721). Bekijk de dispositie hier.

 

Gebruiksaanwijzing: de speeltafel met de klavieren bespelen

Op de digitale speeltafel bij het Utopa Barokorgel (en het Sauer-orgel) kan elk register op elk manuaal (en het pedaal) gebruikt worden. Sterker nog: elke pijp kan met elke andere gecombineerd worden, op willekeurig welke toets. 
In de video hierboven leggen we uit hoe de digitale speeltafel werkt. Hij is complexer dan traditionele speeltafels, maar hoeft niet gevreesd te worden: we hebben hem zo ontworpen dat zowel kenners als liefhebbers, ongeacht of ze veel of weinig ervaring hebben, er vlot mee aan de slag kunnen. 
De video is opgedeeld in hoofdstukken. Via de inhoudsopgave is elk hoofdstuk snel te selecteren. Handig voor als u bepaalde instructies of uitleg nog eens opnieuw wilt bekijken. De film is in het Nederlands ingesproken en ondertiteld in het Engels. 
Voor wie liever leest, ontwikkelde het Orgelpark een stappenplan voor het bespelen van de speeltafel; het kan hier worden ingezien.

 

Gebruiksaanwijzing: de speeltafel via MIDI/OSC bespelen

In opdracht van het Orgelpark maakte componist Wouter Snoei een gebruiksaanwijzing voor wie de speeltafel via laptops en andere randapparatuur wil aansturen; deze kan hier worden ingezien. Let op: deze tweede gebruiksaanwijzing is alleen in het Engels voorhanden. Er is een plug-in beschikbaar voor wie het orgel via Ableton Live wil bespelen: klik hier om de zip-file te downloaden; daarin zijn onder meer ook patches beschikbaar.

Achtergrondinformatie

De voorbereiding van het concept van het Utopa Barokorgel is gedocumenteerd in Orgelpark Research Report #5/1. Na de bouw verscheen Research Report 5/2. Beide Reports zijn elektronische boeken en zijn hier gratis te downloaden. 

Terugblik

Dit filmpje geeft een impressie van de totstandkoming van het Utopa Barokorgel.