Het Van Straten-orgel

Op het balkon boven The Busy Drone staat een orgel uit 1479. Dat wil zeggen: een replica van het orgel dat Peter Gerritsz in dat jaar in de Nicolaïkerk in Utrecht bouwde. Van dit oorspronkelijke orgel zijn essentiële delen bewaard gebleven: de kast bijvoorbeeld, een van de windladen, verschillende onderdelen van de techniek en een flink aantal pijpen. Dát het bewaard bleef is te danken aan onder meer de Vereniging voor Noord-Nederlandse Muziekgeschiedenis (inmiddels de Koninklijke VNM geheten) die in de jaren ’80 van de 19de eeuw zorgde dat het niet gesloopt werd maar in het Rijksmuseum in Amsterdam een plaats kreeg.

De orgelspecialisten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rudi van Straten en Wim Diepenhorst, zijn uitermate voorzichtig geweest met dit bijzondere orgel.

Replica

Op de vraag hoe het eventueel weer teruggeplaatst kan worden in de Nicolaïkerk in Utrecht, besloot de RCE dat het maken van een replica van de originele staat van het orgel een verstandige stap zou zijn. Het Orgelpark ondersteunde dit plan door Orgelmakerij Reil te Heerde opdracht te geven zo’n replica te maken. Ter ere van Rudi van Straten besloot het Orgelpark de replica het Van Straten-orgel te noemen. Wim Diepenhorst stelde op basis van minutieus onderzoek van onder meer de bewaard gebleven onderdelen uit 1479 een bouwplan op. Het resultaat is een instrument dat de orgelklank van de late middeleeuwen laat horen: uniek in de wereld.

De replica heeft, net als het origineel in 1479 ooit had, twee klavieren (met bredere toetsen dan normaal). Het onderste klavier (het ‘Hoofdwerk’) is een ‘blokwerk’. Dat wil zeggen dat er geen registers zijn: op de onderste toets klinken altijd 7 pijpen. Dit aantal loopt naar boven toe op: op de hoogste toets klinken 18 pijpen. Dit ‘en bloc’ klinken van alle pijpen per toets gaf dit type ‘werk’ zijn naam. Ook het tweede klavier (het ‘Bovenwerk’) is een blokwerk, zij het een iets jongere variant: één rij pijpen kan hier namelijk wél apart klinken, zodat er dus drie klanken zijn: een helder geluid van het gehele blokwerk, een doffer geluid van die ene rij pijpen (die daarom ‘Doof’ heet) of beide samen. Als extra heeft het Bovenwerk nog een Cimbel, die eveneens met beide andere klankkleuren gecombineerd kan worden. Het Pedaalklavier heeft eigen pijpen: ‘Bourdonnen’.

Orgelluiken

Het orgel heeft luiken, zoals in de middeleeuwen gebruikelijk was. Deze luiken hadden drie functies: een praktische (bescherming tegen stof), een liturgische (bij gelegenheden als Goede Vrijdag bleef het orgel gesloten) en een decoratieve (de orgelluiken waren vaak rijk beschilderd). De luiken van het Van Straten-orgel zijn in het verlengde van deze traditie eveneens beschilderd. Het Orgelpark verleende de opdracht daartoe aan Kik Zeiler, bekend van onder meer zijn portret van de herenclub rond Harry Mulisch.

Het Van Straten-orgel is op 21 april 2012 in gebruik genomen.

Download hier de dispositie van het Van Straten-orgel.