Over het gebouw

Op eerste kerstdag 1918 werd de Parkkerk in de Gerard Brandtstraat, aan de rand van het Vondelpark, in gebruik genomen. Gebouwd naar ontwerp van E.A.C. Roest als typisch gereformeerde kerk op een centrale vierkante plattegrond in voornamelijk baksteen. De kerk heeft een hoog opgaand met Maasleien gedekt dak met daarbovenop een spits torentje. In de voorgevel is de kosterij integraal verwerkt en dient als overgang tussen de huizen in de Gerard Brandtstraat en de kerk. De opzet verwijst naar de Romaanse stijl. De drie gekoppelde grote ramen met ronde togen, met aan weerszijden de lager gelegen eveneens rond-getoogde ramen, zijn daar voorbeelden van. Alle ramen waren oorspronkelijk voorzien van donkerbruin en okerkleurig glas-in-lood.

Het geheel is sober, maar op ingenieuze wijze heeft de architect een grote ruimtelijkheid weten te bereiken waarin het strak geometrische plafond een belangrijke rol speelt. Bij binnenkomst doet de kerk aan als een theater met de balkons gesitueerd rondom de kansel. In totaal konden 1400 gelovigen de diensten bijwonen. Al snel na de ingebruikneming, in 1922, werd door de firma Sauer een orgel in de kerk geplaatst. Dit instrument heeft een essentiële plaats in het interieur van de kerk.

Het spreken van de slang

De Parkkerk speelde een belangrijke rol in de Protestantse kerkhistorie vanwege de preken van dominee J.G. Geelkerken in 1923, waarin hij stelt dat het praten van de slang in Genesis 3 niet letterlijk, maar eerder als een metafoor moest worden begrepen.

De Parkkerk speelde een belangrijke rol in de Protestantse kerkhistorie vanwege de preken van dominee J.G. Geelkerken in 1923, waarin hij stelt dat het praten van de slang in Genesis 3 niet letterlijk, maar eerder als een metafoor moest worden begrepen.

Hersteld Verband

De buitengewone Generale Synode schorste Geelkerken voor drie maanden, maar de kerkenraad van Amsterdam ging hier niet mee akkoord. Uit deze meningsverschillen ontstonden de ‘Gereformeerde Kerken in Nederland in Hersteld Verband’, waarvan de Parkkerk het centrum werd. Ds. Geelkerken bleef voorgaan in de Parkkerk, wat een toeloop van duizenden mensen veroorzaakte. Ook de preken van ds. Buskes in de Parkkerk droegen bij aan deze toeloop. Het Hersteld Verband zou ruim twee decennia blijven bestaan. Na de Tweede Wereldoorlog sloot het zich aan bij de Nederlands Hervormde Kerk.

Nieuw gebruik van de Parkkerk

De Parkkerk heeft tot voorjaar 1994 dienst gedaan als kerkgebouw. In 1995 neemt Stadsherstel (toen nog Amsterdams Monumenten Fonds) de kerk over van de Hervormde Gemeente. Hoewel er geen definitieve bestemming voor het gebouw is, wordt de kerk intensief gebruikt. In een zeer kort tijdsbestek wordt de kerkzaal verbouwd tot dansstudio. Er komt een douchegelegenheid en de verwarming wordt vernieuwd. Drie gezelschappen gebruiken de kerkzaal van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat, zeven dagen per week. Het voldoet goed, al blijft de omgeving voor de dansers een beetje ‘shabby’ en komt er geen geld vrij voor restauratie. Daarvoor is de huuropbrengst van de dansstudio te gering. In de grote en hoge benedenverdieping (half souterrain), die zich onder de gehele kerk uitstrekt, neemt een IT bedrijf haar intrek.

Het Nederlands Blazers Ensemble onderzocht in die periode zeer uitgebreid de mogelijkheden om zich in de Parkkerk te vestigen, maar ook televisieproducenten toonden zich geïnteresseerd. Dat is niet verwonderlijk, omdat de Parkkerk met zaal en balkons als een theater overkomt. Met sobere middelen is architect E.A.C. Roest er in 1918 in geslaagd een indrukwekkende ruimtelijke ervaring aan de bezoeker mee te geven. In een dergelijke omgeving is de geloofsbeleving minder sterk dan bijvoorbeeld in een rijk geornamenteerde katholieke kerk.

Hoewel een belangrijk deel van de dansers op den duur naar het Huis voor de Dans in stadsdeel Oost/Watergraafsmeer zouden vertrekken, onderzochten ook zij de mogelijkheid om zich blijvend in de Parkkerk te vestigen. Alle initiatieven bleken uiteindelijk niet voldoende sterk om blijvend een organisatie in de kerk te huisvesten, die ook in staat zou zijn de huur te betalen na restauratie.

Stichting Utopa

Totdat Stichting Utopa een plan presenteerde dat naadloos in de kerk paste en waarbij voldoende geld vrijkwam om de gehele kerk te kunnen restaureren en herbestemmen. De stichting Het Orgelpark werd opgericht in najaar 2003, en van die tijd af ging het snel. Bouwkundig Bureau Delfgou had al een restauratieplan van het casco en de structuur van het gebouw gemaakt en BD-Architectuur boog zich over het interieur en de ontsluiting van het gebouw.

Tegelijkertijd werd een restauratieplan opgesteld voor het in het gebouw aanwezige Sauer-orgel. Dit pneumatische orgel (een rijksmonument) behoort met de orgels in de Nicolaaskerk en in Oostkapelle tot de oudste nog altijd dienstdoende Sauer-orgels in Nederland. Het werd gerestaureerd door Elbertse Orgelmakers in Soest.

Utopa is een stichting die spreekt van ‘mensen kansen geven’ en die zich in dit geval ten doel stelt het orgel op een nieuwe manier te presenteren en het zo te integreren in het muziekleven. Het Orgelpark werkt met een breed palet aan activiteiten, zoals het verlenen van compositieopdrachten, studiefaciliteiten en het organiseren van concerten, masterclasses en symposia. In de programmering worden verbindingen gemaakt met andere instrumenten, genres en disciplines.

Het interieur

Het casco van de Parkkerk is volledig gerestaureerd, dat wil zeggen hersteld in de oude toestand. Voor het Orgelpark heeft architect Bas van Hille van BD-Architectuur de voormalige kerk omgetoverd tot een theater.

De concertzaal

De concertzaal (vroeger de kerkzaal) is ruimtelijk helemaal intact gelaten en toch ziet hij er heel anders uit dan voorheen. Drie belangrijke ingrepen bepalen het beeld. Ten eerste heeft het vroeger volledig witte interieur door meer dan veertig kleuren in combinatie met feestelijke verlichting een vrolijke uitgaanssfeer gekregen. Het tweede spectaculaire element zijn de grote raampartijen, vroeger in glas-in-lood, die geluidsisolerend zijn gemaakt en voorzien zijn van folie met afbeeldingen en kleuren in drie thema’s over de geschiedenis van de kerk, de bouw en verbouw en over de orgels. Ten slotte is er een verwarmings- en ventilatie-installatie aangebracht, die bijna onzichtbaar is weggewerkt in de balkonrand, onder het balkon en onder de nieuwe treden op het balkon.
Naast het prachtig gerestaureerde Sauer-orgel hebben zeven (in de loop van de tijd) nieuw bijgeplaatste orgels ook een belangrijk effect op de ruimte.

De entree en foyer

De binnenkomst in het Orgelpark is volkomen anders dan vroeger, toen de mensen rechtsreeks via de monumentale buitentrap en de grote deuren de kerk in kwamen. In de nieuwe situatie komen de bezoekers op straatniveau binnen via twee entrees langs de garderobe in de foyer in het souterrain. Van daaruit gaat men via de twee bestaande trappenhuizen of de nieuwe lift naar de zaal. De indeling in het souterrain was al niet meer origineel. Na alle indelingen verwijderd te hebben, is in het midden een blok geplaatst met toiletten, installaties, een kassa en een uitgiftebalie. De foyer vouwt zich daaromheen en krijgt buitenlicht van alle kanten.

In veel theaters en concertgebouwen is er in de pauze altijd een bijzonder fenomeen te zien. De mannen zijn vrij snel klaar met toiletbezoek terwijl de laatste vrouwen in de rij het tweede deel van het concert dreigen te missen. In het Orgelpark zijn daarom extra veel toiletten voor de vrouwen gemaakt. Verder is de voorruimte voor vrouwen en mannen gecombineerd. Door het kleurgebruik en de verlichting is dit een verrassende en functionele gedeelde ruimte geworden.